De luchtoorlog boven Zeeland, deel 3b: Zeeuws-Vlaanderen 1939-1945

Inhoudsopgave deel 3b

De luchtoorlog boven Zeeland – delen 3A en 3B – Zeeuws-Vlaanderen 

In 2019 en 2020 vieren we dat het Koninkrijk der Nederlanden 75 jaar geleden is bevrijd en we sindsdien in vrijheid leven. De landelijke aftrap van dit lustrumjaar vond plaats door Koning Willem-Alexander op 31 augustus 2019 in Terneuzen. Tijdens deze bijeenkomst was er ook volop aandacht voor de Slag om de Schelde eind 1944. Een belangrijke operatie die lange tijd onderbelicht is geweest. Met de verovering van beide oevers van de Westerschelde kwam de Scheldemonding vrij en werd Antwerpen de aanvoerhaven voor de geallieerde legers. 

Niet alleen de Slag om de Schelde is minder bekend dan bijvoorbeeld de slag om Arnhem of de invasie in Normandië, ook alle andere militaire handelingen die op en boven Zeeuws-Vlaanderen hebben plaatsgevonden, hebben te weinig aandacht gekregen. De auteurs hebben mede om die reden gemeend het  boekwerk 'De luchtoorlog boven Zeeland, deel 3, Zeeuws-Vlaanderen, samen te stellen en in april uit te brengen. Hiermee kan een breed publiek kennis nemen van de vele acties die hebben plaatsgevonden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen de geallieerde acties en betrokken bemanningsleden worden uitgebreid beschreven, maar ook de Duitse kant wordt belicht. 

Dit boek (in twee delen) beschrijft niet alleen de luchtstrijd in de meidagen door de Armée de l'Air, de Aeronavale en de Royal Air Force contra de Luftwaffe boven Zeeuws-Vlaanderen, maar alle voorvallen die zich in de periode 1939-1945 in dit meest zuidelijke deel van Zeeland hebben voorgedaan. Het is een afgewogen mix van militair-historische feiten, aangevuld met het menselijke verhaal van de betrokken bemanningsleden, hun families en andere slachtoffers, waaronder uiteraard de bevolking van Zeeuws-Vlaanderen. 

Er is aandacht voor specifieke onderwerpen zoals de uitschakeling op de eerste oorlogsdag van een Duitse Staffel bommenwerpers van het type Heinkel He 111 boven Vlaanderen en Zeeuws-Vlaanderen. Beschreven wordt de vergeefse inzet van de Franse jachtvliegtuigen in pogingen om de Franse en later de Belgische troepen, luchtdekking te geven. De afloop van de Mei 1940 campagne gaat over naar Operatie Dynamo, de evacuatie van de ingesloten Franse en Britse troepen bij Duinkerken. De pogingen van de Luftwaffe om deze geallieerde inzet tegen te gaan, is niet ongemerkt aan Zeeuws-Vlaanderen voorbij gegaan. 

Na afloop van de geslaagde evacuaties volgt de 'Battle of Britain'. De 'Battle of the Barges',een gedetailleerde weergave van de pogingen van de Royal Air Force om de opbouw van de Duitse invasievloot te verhinderen. De bommenwerpers van Bomber Command en Coastal Command zijn in de zomer en herfst van 1940 vrijwel iedere nacht in actie, ook boven Zeeuws-Vlaanderen en de Westerschelde. Hun pogingen en de tegenmaatregelen van de Luftwaffe en de Kriegsmarine worden minutieus weergegeven. 

Daarna volgen tot de zomer van 1944 de steeds omvangrijker wordende nachtelijke bombardementen van de RAF naar doelen in Duitsland en de bezette gebieden. Tot medio november 1943 zijn er grote verliezen als gevolg van de Duitse Nachtjagd en de zware luchtafweer, opgesteld rondom Vlissingen, Breskens en Terneuzen. Vanaf de zomer van 1942 komen daar ook de missies bij van de Amerikaanse luchtstrijdkrachten, die bij daglicht de oorlog naar Duitsland brengen. Zware luchtgevechten zijn het gevolg waarbij de Messerschmitts en Focke-Wulfs van de Luftwaffe veelvuldig worden ingezet.

De vele daaruit voortkomende verliezen aan beide zijden worden zeer accuraat weergegeven. De Amerikanen staan er overdag niet alleen voor. De tactische luchtstrijdkrachten van de RAF met haar B-25 bommenwerpers en de vele Spitfires en Typhoons geven de Duitse bezetter geen moment rust. 

De bevrijdingsperiode van begin september tot begin november 1944 is een ongekende periode van afzien voor de bevolking, de bezetter en de geallieerden. Dit heeft alles te maken met de terugtrekking van het ingesloten Duitse 15. Armee, direct gevolgd door operatie Switchback. De vrijmaking van de toegang tot de Westerschelde. Hiervoor moeten de Duitse troepen in 'De zak van Breskens' en de kustbatterijen op Walcheren en West Zeeuws-Vlaanderen worden uitgeschakeld. 

Een dramatische gebeurtenis is het bombardement op Breskens op 11 september 1944. Minder bekend zijn echter de vergelijkbare aanvallen vanuit de lucht op de Kanaalzone van Gent naar Terneuzen, Biervliet, Hoofdplaat, Schoondijke, Oostburg, Sluis, Cadzand en Retranchement door de bommenwerpers van No. 2 en No. 84 Group RAF. Tevens worden de bombardementen op 11 oktober 1944 op Fort Frederik Hendrik door de Lancasters van Bomber Command uitgebreid weergegeven.

Geheel onbekend is tot nu toe de inzet van de Amerikaanse Ninth Air Force gebleven. De auteurs hebben de documenten in de archieven weten te achterhalen, waardoor dit stukje geschiedenis aan de vergetelheid kan worden onttrokken. 

Ook geheel nieuw is de uitgebreide beschrijving van de betrokkenheid van de zware Duitse Flak in het tegengaan van de opmars van de Canadese (West Zeeuws-Vlaanderen) en Poolse grondtroepen (Oost Zeeuws-Vlaanderen). De zware Flak moest in de maanden september en oktober 1944 voortdurend van rol wisselen. Van luchtdoelen naar 'targets' op zee en op het land en weer omgekeerd.

De dagelijkse planning en vuurondersteuning aan met name de '64. Infanteriedivision', belast met de verdediging van de 'Breskens pocket', is integraal in deze boeken opgenomen. 

Zo ook de maanden tot aan de capitulatie van Nazi-Duitsland, waarin Zeeuws-Vlaanderen ondanks de bevrijding frontgebied is gebleven. Dit als gevolg van de inzet van de Luftwaffe door mijnen te droppen in de Westerschelde en de terreur aanvallen door V-1's en V-2's op Antwerpen.

Veel van deze projectielen vallen kort na de lancering neer en met name Oost Zeeuws-Vlaanderen heeft hier de gevolgen van moeten ondervinden.

De publicaties besluiten met de inzet van de Barrage Balloon Squadrons van de Royal Air Force, die operationeel zijn van november 1944 tot en met april 1945. Het operatiegebied concentreert zich boven de Westerschelde, de haven van Terneuzen en de Westerscheldedoorgang ter hoogte van Kloosterzande. Een nog niet eerder weergegeven geschiedenis. 

Deze banden zijn een weergave die niet alleen is gebaseerd op officiële verslagen maar ook van vele getuigenissen, met veel foto's, documenten, sterkte-overzichten, schetsen, tekeningen en nabeschouwingen.

Speciaal voor deze bijzondere uitgave is er een Ten Geleide verzorgd door burgemeester Marga Vermue van de gemeente Sluis en een Preface door Kolonel Thomas Fischer, Defensie attaché van de Bondsrepubliek Duitsland te Den Haag. 

Veel extra gegevens

Ondanks de grote hoeveelheid data die al in het archief van Wim de Meester aanwezig is, bleek dat een aanvullende zoektocht in de archieven en naar families van de betrokken bemanningsleden nog een grote hoeveelheid vaak uniek materiaal opleverde. Veel gegevens en vooral foto's en documenten die in deze uitgave zijn opgenomen, zijn derhalve nooit eerder gepubliceerd. Dit is mede mogelijk geworden door samenwerking met onder meer de archieven van de gemeenten Sluis, Terneuzen en Hulst alsmede het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. Aanvullende informatie en foto's kwamen beschikbaar via bevriende auteurs en historici. Het dankwoord in het boek is dan ook substantieel. 

De voornaamste bronnen echter waren de families van bemanningsleden die betrokken waren in de luchtstrijd. Zowel van Nederlandse, Geallieerde en van Duitse zijde. Hiermee zijn in de uitgave verhalen opgenomen van onder meer de families van Wing Commander Roy Arnold, 1Lt. Daniel Nauman, Wing Commander Hodder en de story van 1Lt. Aubrey Stanhope en zijn jonge echtgenote, die in Engeland achterbleef. Beslist niet mag worden vergeten de belevenissen van Lt. James Keelan, die met zijn B-17 tot tweemaal toe in de monding van de Westerschelde neerstort en ook tot tweemaal toe als enige overlevende kan worden gered. Ook vele Duitse vliegers komen aan het woord en ook hun belevenissen zijn, waar mogelijk, in detail opgetekend.

Met hun bijzondere persoonlijke gegevens kon een zeer volledig beeld van deze voorvallen gegeven worden. Dit alleen al maakt dit boek uniek. Opgemerkt dient te worden dat de verhalen over de voorvallen en slachtoffers van alle strijdende partijen gaan, zowel Nederlandse, Geallieerde als Duitse nationaliteit. Uiteindelijk bleken er twee delen met gezamenlijk 738 pagina's nodig om alle gegevens over deze periode op Zeeuws-Vlaanderen  te bundelen.

Het aspect van de zeeoorlog.

Ook de vrijwel dagelijkse gebeurtenissen ter hoogte van het Zeeuwse kustgebied moeten worden vastgelegd. De vrijwel dagelijkse luchtaanvallen op de mijnenvegers en Vorpostenboten van de Kriegsmarine, de mijnencampagnes van de Royal Air Force in de aanloop naar D-Day en de inzet van de Luftwaffe om dezelfde vaarwateren (met name de Wielingen en de Westerschelde) onbegaanbaar te maken (en te houden).

Het verloren gaan van talloze Duitse 'Minensuchbooten'en 'Vorpostenbooten'. De grootschalige acties en inzet met betrekking tot operatie Cerberus, waarbij de Duitse slagkruisers Scharnhorst en Gneisenau alsmede de zware kruiser Prinz Eugen met een omvangrijk escorte langs Zeeuws-Vlaanderen voeren, het overbrengen van de Flakkruiser Ariadne van Antwerpen naar veiliger oorden medio 1944 om er enkele te noemen.

De laatste hoofdstukken zullen de vele verliezen aan geallieerde mijnenvegers weergeven alsmede de bestrijding van de Duitse kleine onderzeeboten. 

Hiermee zijn we er echter nog niet. De auteurs hebben de vele oorlogshandelingen tussen de Kriegsmarine en de geallieerde luchtmacht ter hoogte van het Zeeuws-Vlaamse kustgebied en de Wielingen moeten verplaatsen naar een aanvullend extra deel. Dit omdat het onmogelijk is om de veelheid van gegevens op een acceptabele wijze een plaats in deze boekwerken te kunnen geven.